حکومت آشور

پادشاهان آشور، چنان که خواهیم دید، از دیر باز براى دست یافتن به منابع زیرزمینى استفاده از ذخایر فلزى و احجار قیمتى و اسبان و چهار پایان دیگر به ایران حمله ‏ور مى‏شدند. پس ‏از آن که سلاطین آشور استفاده از سوارنظام را در عملیات جنگى از ایرانیان آموختند، دشت‌ها و دره‏هاى ایران که بهترین زادگاه نژاد اسب بود بیشتر توجه پادشاهان آشور را جلب کرد. آشوریان در دوره‏هاى اول فرمانروایى خود غالبا پیروز بودند و نسبت به ملل مغلوب با بی رحمى و سبعیت بسیار رفتار مى‏کردند. دیاکونوف          مى نویسد: «در حدود قلمرو امپراطورى آشور شمار آرزومندان نابودى آن دولت بسیار بود. در تورات مجموعى از سخنرانی هایى که به مناسبت سقوط نینوا ایراد شده ... محفوظ است» اقوام آسیاى مقدم، کلیه اعیان و بزرگان آشور و کاهنان بزرگ و نظامیان و بازرگانان آن سرزمین را، که از طریق چپاول ملل مغلوب ثروت کلانى گردآورده بودند، دشمن بى ‏امان خود مى‏شمردند.

به همین علت، مردم سراسر شرق آرزومند نابودى آشور (کنام‏شیران) و سقوط نینوا (شهر خون) بودند. نمایندگان و افراد قبایل مرزى و دوردست که هنوز منقاد آشور نگشته بودند و بردگان دولت که از میهن خویش به جاهاى دیگر کوچانده شده بودند و افراد آزاد جماعت‌ها و نمایندگان محافل برده‏دار کشورهاى خارج از آشور، همه در این آرزو شریک بودند ... علت اصلى جان ‏سختى آشور فقدان وحدت لازم و نیروى جنگى کافى در صف مخالفان آن بود ولى موفقیت‌های مُکرر آشور موجب شد که طبقه حاکمه آن کشور خطر خارجى را کوچک انگارد و اختلاف و جدال میان دسته‏هاى مختلف آن شدیدتر شود.همین جریان سرانجام منتهى به سقوط آشور گردید.

در پایان قرن هفتم قبل از میلاد، دشمنان آشور با تمام فنون جنگى آشور آشنا و در مبارزه علیه آن دولت تجارب فراوان اندوخته بودند. در ائتلاف‌های نخستین علیه آشور، بیشتر بابل و ایلام شرکت مى‏کردند، ولى در سال 614 ق. م. لشکریان ماد به فرمان «کیاک» پس از راه‏پیمایى و مانور درخشان نظامى، خاک آشور را از کمک خارج محروم ساختند و با سرعت تمام شهر تاریخى آشور را تصرف کردند و ثروت هایى که آشوریان در نتیجه قرن‌ها غارت اقوام آسیاى غربى گردآورده بودند، به دست فاتحان افتاد و شهر نینوا که بزرگترین مرکز ظلم و جنایت بود، در اثر حمله سخت متحدان، تسخیر گردید و پس از جنگ‌های خیابانى شدید، دشمنان وارد نینوا شدند. پادشاه آشور خود را به میان شعله‏هاى آتش کاخ خود، که در حال اشتعال بود، افکند.

در کتاب نائوم (ناحوم) تصویرى از فجایع هیأت حاکمه نینوا و عاقبت کار آن‌ها رسم شده است؛ از جمله چنین آمده است: واى بر شهر خون که تمامش از فریب و غارت مملو است و خوى ددى از آن دور نمى‏شود ... هم‏اکنون کُشته‏ها بسیار و تل‌های جنازه پدید آمده ... یهوه صبایوت گوید: اکنون بر ضد تو هستم و دامنت را مى‏درم ... و رسواى جهانت خواهم ساخت ... قوم خود را ببین، جز زنان باقى نمانده‏اند، دروازه‏هاى کشورت به روى دشمنان گشاده شد ... اى پادشاه آشور شبانانت خفته‏اند و جنگاورانت غنوده‏اند ... هرکه آوازه مصائب تو را مى‏شنود دستک مى‏زند زیرا کسى نیست که از شر دائم تو ایمن مانده باشد ...

در کتاب صفنیاى نبى نیز از عاقبت شوم نینوا سخن رفته است: «و او ... آشور را هلاک خواهد کرد و نینواى را به ویرانى و به زمین خشک مثل بیابان مبدل خواهد کرد ... این است شهر فرحناک ... که در دل خود مى‏گفت من هستم و غیر از من دیگرى نیست، چگونه خراب شده، خوابگاه حیوانات گردیده است ...»

نمونه‏اى از فجایع آشوریان، قرن نهم ق. م. در کتاب ناحوم نبى در وصف آشور مى‏نویسد: «تو (آشور) تاجرانت را از ستارگان آسمان زیادتر کردى؛ مثل کرمها تاراج مى‏کنند و مى‏برند؛ تاجداران تو مانند ملخ هایند ...» در جاى دیگر این کتاب مى‏نویسد: «... آواز ایلچیانت دیگر مسموع نخواهد شد ... واى بر شهر خونریز که تمامش از دروغ و قتل مملو است ...»

به عقیده مُحققان و مورخان بزرگ، جنگ مادی‌ها و متحدان آن‌ها علیه آشوریان یعنى‏ وحشیانه‏ترین حکومت‌های مستبده جهان، جنگى افتخارآمیز و ترقی خواهانه بود. دیاکونوف مى نویسد: با وجود دموکرات منشى نسبى جامعه ماد، این نکته مُسلم است که آن دولت براساس برده دارى قرار داشت. از سوى دیگر ماد با بابل متحده شده بود و جنگى که بابلیان مى‏کردند مسلما بیشتر به خاطر تقسیم ثروت‌ها و غنایم بود و کمتر براى آزادى و نجات؛ زیرا در گذشته بابل در کنار آشور در اینگونه جنگ‌ها شرکت مى‏جست.

به عقیده ریچاردن فراى: با وجود تمام ستمگری‌های آشوریان، نمى‏ توان برخى از امتیازهاى حاصل از آرامش و فرمانروایى آنان را که موجب رونق بازرگانى و پدید آمدن ساختمان‌های بزرگ و ایجاد وسایل آبیارى شد، انکار کرد ... دستگاه ادارى بین المللى و سپاه جهانى دو میراث بسیار مهم آشوریان بشمار است.

هنر امپراطورى آشور نیز سرچشمه الهامى شد براى آیندگان. البته هنر آشور هنرى صرفا ابتکارى نیست؛ چون هنر بابل و هیت پایه‏ هاى آن هستند. با این همه در نقش‌های برجسته روى سنگ و مُهرهاى این امپراطورى، زندگى و کار و کوشش [آشکارا] دیده مى‏ شود. (ذیلا به طور مفصل تر در مورد حکومت آشور بحث خواهیم کرد)